Ny rettskriving i nynorsk – alt som fyrr?

1. august fekk me ei ny offisiell nynorskrettskriving. Dette kunde vore ein festdag for nynorsken, segjer styreleidaren i Språkrådet, Ottar Grepstad, hadde det kje vore for dei som skapar usemju um den nye rettskrivingi. Samstundes dreg Grepstad fram den «breide semjo» um den nye rettskrivingi som fremste fyremunen ved ’ne. Korleis desse utsegnene heng i hop, hadde vore morosamt å høyrt. Det er likt til at den som tek til motmæle mot språkrådslina, definerar seg ut or det gode nynorskselskapet. Det tagale fleirtalet, derimot, vert utan motfyrestellingar teke til inntekt for språkrådslina, som soleis representerar «folkeviljen». Slik kann ein argumentere når ein sit med makti.

Som stoket kring «høgtidingi» av den nye rettskrivingi syner, finst det usemju, og denne usemjo hev betre grunnlag en Grepstad og hine nynorsktoppane gjev tokken av. Skilsmålet speglar beint fram målstoda her til lands, som er sermerkt av ei vidsveimd normalisering mot bokmål i alle strok av landet – beinveges eller umveges. Spursmålet som ris or denne stoda, er um nynorsken skal vera ein samnemnar for systemet i dei nedervde norske målføri, til skilnad frå den hegemoniske prestisjen i det norskdanske bokmålet, eller um han skal vera eit tenkt statistiskt kompromiss millom alt talemålet i Noreg, noko som i røyndi inneber at han lyt rette seg etter det breidale bokmålet i det meste.

Heller en å argumentere for vegen dei hev valt, forsvarar Grepstad og hine nynorsktoppane lina si ved å svartmåle motstandarane sine det beste dei vinn: Heller en å ordskiftast vitskapleg um målstoda og dei pedagogiske prinsippi for ei skriftmålsnorm, blæs dei heile motstandet burt som «folk som vil skrive slik dei gjorde fyre 1938», utan å våtte det røynlege argumentet: at dei «gamle» prinsippi Aasen nytta, er tidlause. Utan desse prinsippi hadde me kje fenge noko nynorskt skriftmål i det heile.

Lat meg bada i fordomane med eit samandrag på det gamle versmålet dróttkvædt:

Eg fretter fy-ord frå Ottar,
men fyser kje lyse semju:
Viljen må likare vike, for
vitet er vondt å vande.
Glodi og greida i målet
lyt gagnlaust meinkast og tagne;
då skrånar voni i skulen:
Med skam lyt dei skrive vaml.

Reglane i versmålet tvingar skalden til å nøyte ordfanget i målet. Det er ei idrott me rosar når det gjeld prestisjefylde mål som engelsk, men ofte gjer narr av når det gjeld norskt mål. Det er denne svivyrdnaden som ty’st liggje i botnen for uviljen mot «gamalt» mål i Språkrådet dessmeir.

Ordforbod?

Det hev vore sagt at den nye rettskrivingi kvittar seg med mange lite nytta ord, men det er ei mistyding, må vita – det er skrivemåten av ordi det gjeld.

Li’vel er det tilfelle at sume meiningslause reglar i den nye rettskrivingi gjer nokre vanlege ord forbodne. Det råkar til dømes ordet tilstelling, med di -stelling jamt skal vike for -stilling, og det råkar ordet truverde, med di verde skal ut for verd og verdi. Men dette er kje ulike skrivemåtar av same ordi, det er ulike ord som ikkje yverlappar einannan fullt ut. Soleis er det kje noko som heiter *tilstilling eller *truverd. Ein kann med retto segja at Språkrådet hev kvitta seg med alt truverde. Det er vanskeleg å ta slike påfynster for ålvoru.

Ei onnor blæme i den nye rettskrivingi er det når Riise-nemdi sagde ho vilde gjenomføre den tradisjonelle bøygjingi av e-verb i preteritum, men endå fyreskreiv før-te. Den tradisjonelle bøygjingi er før-de, må vita. Dette er so sentralt i målet at det grip inn i den daglege skrivingi, å kalle, åt den vanlege målbrukaren, og rører dessutan ved samsvarsbøygjingi som system.

Slik kann me halde fram med meiningsløysone. Det liknar til at slump og kunnskapsbrest ligg i botnen for mykje av den nye rettskrivingi, og dess minder kann me skynja uviljen toppane i Språkrådet hyser når det gjeld å gå ved desse audsynte lyti og rette upp i rotet.

Men dette er detaljar, kann sume hævde, kor pinsame og fjølge dei enn er. Kvifor er den nye rettskrivingi so veil i heilo?

Normløysa i nynorsk gjer bokmål til norm

Mantraet frå Språkrådet er at folk flest kann halde ved å skrive slik dei hev gjort. Samstundes presenterar den retoriske euforien den nye rettskrivingi som eit stort sprang fram. Korleis alt dette heng i hop, fær vera ei gåte.

Folk flest fylgjer ikkje rettskrivingi fullt ut, og det kjem dei visst ikkje til å gjera med denne nye rettskrivingi heller. Det same gjeld dei tilsette i staten, som skylder å fylgje ’ne. Retten til nynorsk er ei dagleg hæding og ein dåleg vits, slik han tér seg i praksis. Slik sét er det rett at ho ikkje fører med seg noko stort umbrøyte i skrivevanane åt folk, denne nye rettskrivingi.

Men det er nettupp denne normløysa og dette skrivevirvaret som den nye rettskrivingi skulde bøte på ved å sy den offisielle nynorsken um til ei endefram, trong norm som folk kunde kjenne att og lære. Det fekk me ikkje. Virvaret er ikkje burte. Valfridomen er berre flutt i bokmålsleid, og dét gjer ikkje nynorsknormi stødare eller greidare, snarare tvert um.

Sylfest Lomheim, fyrre direktøren i Språkrådet og sjunde far i huset, segjer det er lett å attervise at den nye rettskrivingi gjeng i bokmålsleid. Er det kje sant at mye, noe og -lig hev lote vike for mykje, noko og -leg, kanskje?

Fasiten er greid. Der valfridomen vert nedskoren, er det oftast bokmålsformene som vinn. Attpå kjem det meir en 100 nye bokmålsord og -former ubede inn i den nye rettskrivingi. Det er noggrant dokumentera.

Dei sermerkte nynorskformene som stend att som eineformer og hev gjenge under namnet «signalord», er forvitnelege av di dei klårt syner kva veg Riise-nemndi og styret i Språkrådet hev valt for nynorsken: Planen er ikkje å gjera seg sjølve arbeidslause ved å gjenomføre den gamle samnorskplanen um samansmelting millom nynorsk og bokmål. Den leiken er bokmålet ferdug med. Planen er ein ny slags samnorsk der nynorsk vert ei nær automatisk spegling av bokmål, eit avbrigde utan mykje eige system å tala um, berre med ei liti samling signalord. Slik kann nynorsken snylte på bokmålet og låst vera det samlande «folkemålet» som vulgærvarietetane av bokmål er åt å verte.

Det spyrst kor lenge styremaktene sér seg tente med å stydja upp um dette narrespelet. Når nynorsk vert ein variant av bokmål ved di alt som stikk seg for mykje ut frå bokmål, vert banna, er den kulturelle og praktiske grunngjevingi for nynorsk som jamstelt statsmål burte. Mållovi er innhol som ho er i dag, og det trengst berre ein innful rådgjevar for å gjera ’na so innhol at berre skalet stend att og heile skipnaden kann rydjast undan når vel folk hev vant seg til stoda.

Fritt fram for godt mål

Er det so uråd å skrive nynorsk i tråd med tradisjonelle mynster for kva som er rett og høvt no? Nei då. Det eine er at me i grunnen skriv som me vil. Det andre er at det same mykje attåt gjeld i høve der me tenkjer oss at me lyt skrive i samsvar med den offisielle rettskrivingi òg. Tenk etter: kor ofte sér du skriv frå staten som fylgjer rettskrivingi i alt? Just so. Vanleg laver det med ljote mistak i slike tekster. Men nett som det ikkje synest finnast sanksjonsråder mot låkt mål, kann det kje finnast sanksjonsråder mot godt mål heller.

Statstilsette kann difor trygt leggje målet sitt etter tradisjonelle mynster som skeiner noko utanum den offisielle rettskrivingi. Normi som er uppsett av Arvid Langeland og Ola Breivega, er ei god praktisk hjelperåd i so måte.

Og til reinhekla målkjærleik og livberging for dei nedervde målføri hev me allveg høgnorsk.

Ikkje misvisande um «tilrådd norm»

I ein replikk i Nationen 22. mars kallar direktør Arnfinn Muruvik Vonen og styreleidar Ottar
Grepstad i Språkrådet innlegget mitt 13. mars «svært misvisande». Vonen og Grepstad skriv at «tilrådd norm» ikkje er obligatorisk å bruka for nokon. Det verkar derimot noko sjølvmotsegjande å konkret vedtektsfesta ei norm som ikkje er obligatorisk for nokon.

Helge Dyvik, leidar for «fagråd for normering og språkobservasjon» (eitt av fire fagråd i Språkrådet), peika på i eit møte med språkrådsstyret i august i fjord «at den tilrådde norma, i rein forlenging av innstillinga, kan sjåast på som ei de facto gjeninnføring av tonivåsituasjonen, og at ei slik norm uansett vil bli autoritativ når ho kjem frå Språkrådet.» Endre Brunstad (ein annan medlem av fagrådet) melde noko tilsvarande i Norsk Tidend i fjord. Meiner Vonen og Grepstad at deira eige fagråd er «svært misvisande»?

Målpolitisk andsvarsfråskriving

Nynorsk pressekontor melde for stutt tid sidan i Nationen og andre avisor at «tilrådd norm» for nynorsk er sett på vent. Språkrådet skulde etter planen vedtaka «tilrådd norm» på styremøtet 27. februar, men ventar enno på svar frå departementet.

Det kann soleis synast som at vedtaket um «tilrådd norm» fell i fisk og at departementet ikkje veit kva dei skal gjera.

Det er ikkje tilfelle - gjenomføringi av «tilrådd norm» er i full gang. I eit dokument merkt «unnateke offentlegheit» (men tilgjengelegt frå offentleg postjournal) frå styremøtet i Språkrådet 15. desember i fjord røper styreleidar Ottar Grepstad at store endringar i vedtektene for Språkrådet er i emning. Dei nye vedtektene gjev styret nær sagt autonomi i rettskrivingsspursmål, både for nynorsk og bokmål. Språkrådet kann millom anna avgjera «tilrådd norm» på eigi hand.

Departementet slepp å godkjenna vedtaket um «tilrådd norm» når dei fråskriv seg det politiske andsvaret og gjev vide normeringsfullmakter til Språkrådet og let Språkrådet vedtektsfesta «styrevedtaket om å utforme ei tilrådd norm for nynorsk», slik det heiter i dokumentet frå styremøtet i Språkrådet. Departementet skreiv fyrste vedtektsframlegg 8. juni 2011. Departementet hev soleis vore med på dette spelet frå fyrste stund.

Korleis Språkrådet elles kjem til å bruka desse nye fullmaktene, hev me alt sett døme på i den vilkårlege utøvingi av mandatet um «ei tydeleg, enkel og stram norm» for nynorsk. Kulturdepartementet hev ikkje avgjort um nye vedtekter skal på høyring. Styreleidar Grepstad er ikkje serleg viljug til ei slik høyring, ettersom ei høyring kann skapa vanskar for gjenomføringi av det umstridde vedtaket um «tilrådd norm». Grepstad viser til at vedtektene som vart fastsette for det nye Språkrådet ikkje var på høyring. Den gongen var det derimot ikkje tala um endring i vedtektene, men ei umskiping av Norsk Språkråd til Språkrådet, og den prosessen var på høyring.

Dette er ikkje anna enn manipulasjon frå Språkrådet.

Folkemålskarikaturen

Kulturminister Anniken Huitfeldt godkjende 22. september i fjord ny rettskriving for nynorsk. Det samla talet på valfrie former gjeng ned i ny rettskriving, men sér ein berre på ord i vanlegt bruk, aukar valfridomen dramatiskt. Språklegt kaos og «hjarteformer» finn språkbrukarar på av seg sjølve, ofte i private samanhengar, utan godkjenning frå Kulturdepartementet. Utanfor privatsfæren treng språkbrukarar derimot faste språklege mynster. Det finn nynorskbrukarar no berre i bokmål. Dette kann ikkje enda i anna enn ein tragedie for nynorskt bruksmål.

Etter tvo departementale avvisingar av tidlegare rettskrivingsframlegg, hev Språkrådet greidt å seigpina gjenom ei ny rettskriving. Det hev gjenge for mykje prestisje i dette for alle styrande partar. Når styreleidaren i Språkrådet, Ottar Grepstad, i tillegg rosar rettskrivingsnemndi for fagleg soliditet, endå den flagrante faglege likesæla er utførleg dokumentert, slær det hol på myten um Grepstad som nynorsk vismann.

I bolken «Språkrådets tilrådde norm» i sakpapiri til styremøtet i Språkrådet 20. mai heiter det at «nynorskrettskrivinga blir verande vid» og at «som skriftspråk er ikkje nynorsk tent med så vilkårleg utføring. Det vil ikkje vere heldig at det veks fram ein stor underskog av husnormer som ikkje er synlege eller tilgjengelege for omverda». Denne grunngjevingi for «tilrådd norm» ‒ ei halvoffisiell norm innanfor den nye og vide rettskrivingi ‒ tagde derimot Språkrådet opportunt um til departementet, for denne sannkjenningi viser at mandatet um «ei tydeleg, enkel og stram norm, utan sideformer» er brote.

Den nye rettskrivingi vart alt føre godkjenningi fagna av styret i Noregs Mållag. Styret hev upplagt ikkje lært kor øydeleggjande og destabiliserande tidlegare normendringar hev vore for nynorsk.

Ivar Aasen og andre målfolk skapa nynorsken som eit alternativ til dansken, seinare norsk-dansken og bokmålet ‒ eit kulturmål å leggja hugen sin til. So kom samnorskflodi. Samnorsk var ikkje Aasen ein gong til ‒ ei skriftfesting av eit talemål utan eige skriftmål ‒ men ei samanstøyping av tvo ulike skriftmål, tyfte på ulike tradisjonar og makttilhøve. Ei slik samanstøyping hadde aldri vore gjord før, likevel skulde ein her på teknokratisk vis gjera det umogelege ‒ taka «det store spranget framover» og gjera kulturen til ein del av sosialøkonomien, og leggja målstriden i røyr. Den nynorsken me hev, vart aldri nokon samnorsk slik tanken var, men eit konglomerat av språklege kompromiss som destabiliserte nynorsken. Huitfeldt fylgjer upp denne tradisjonen.

Ulike serdrag kann derimot reaktualiserast på nye grunnlag. I evolusjonen vert fenomenet kalla eksaptasjon. I vårt tilfelle vart tyningi av nynorsken sjølve grunngjevingi for nynorsken. Endring av nynorsken i bokmåls leid vart ein siger for «folkemålet». Ynsket um ein tradisjonsbunden og normativ nynorsk var eit trugsmål mot «folkemålet», difor måtte nynorsken frigjerast frå sitt eksistensielle åk og vera med på moderniteten. Toleransen for dialektane var den siste store sigeren for målrørsla. I sigersrusen trong ikkje nynorsken eit operativt standardtalemål, for dialektane var liksom ei botnarlaus kjelda. Men i framhaldet av talemålsretorikken og i ynsket um nye suksessar ‒ alt medan bokmålsnært talemål breidde seg meir og meir ut ‒ køyrde målrørsla seg fast. Bokmål er ikkje meir ekskluderande eller talemålsfjernt enn at alle rimeleg lett kann læra seg det både munnlegt og skriftlegt. Her møter den praktiske talemålsnærleiken den ideologiske.  

Grunnen til nynorsksamanbrotet er ikkje bokmålsveldet, men målrørsla sjølv. På landsmøtet i Noregs Mållag i april røysta 48-52 av 125 røysteføre på eit handfast rettskrivingsframlegg frå Voss mållag um ei fast og stram norm, som bygde på normi i Norsk Ordbok. Millom motrøystene var alt frå folk som ynskte ei vidare norm, folk som ynskte ei onnor norm, folk som lika 2012-normalen, til folk som helst berre ville drikka kaffien sin. Styret i Noregs Mållag ville ikkje eingong ha eit normordskifte. Fleirtalet greidde endå ein gong å semjast um kva dei var imot. Noregs Mållag er eit økumeniskt råd for desse sprikjande synene, der målet er å slå ein leikarring kring alt vanskelegt. Det er dette usemje- eller skinsemje-regimet som altfor lenge hev rådt i mållaget. Andre gode tiltak, som styret skal ha ros for, vert i lengdi fånyttes når nynorsken kollapsar pedagogiskt.

I Noregs Mållag skal det heller røra seg um «dei viktige sakene», som at me må ha meir nynorsk, få betre haldningar og dela ut målblomar. Dette er den store skinsemja. Målstriden er vorten meiningsproduksjon utan handfast uppfylgjing. Men ulikt politiske parti treng ikkje makteliten i dei statsfinansierte nynorskinstitusjonane bry seg om veljarane. Og med ei språksyn at alt talemål er like bra, treng ikkje makteliten bry seg om språket heller. Til sist hev me berre ei utviding av «det store nynorske demokratiprosjektet», slik det heiter hjå styreleidar Ottar Grepstad, og endå meir meiningsproduksjon, og soleis vert meiningsløysa grenselaus. Det som då er i strid med denne prosjektmanien, vert blåse av banen som reaksjonært, intolerant og i strid med framgangen og lukka hjå mennesket ‒ eller «den språklege frigjeringi».

Til jamføring vart katalansk og baskisk forbode under Franco på flest alle umråde, nederlandske skular vart stengde i Flandern under fransk styre, irsk vart nær utradert då irsktalande svalt i hel eller emigrerte til USA, i hopetal av fatigdom. Det store fleirtalet av dei som i Frankrike før tala bretonsk, baskisk, arpitansk, katalansk, korsikansk, nederlandsk, tysk og oksitansk ‒ mange av dei gamle kulturspråk ‒ skriv i dag på det nye frigjerande og talemålsnære skriftmålet sitt fransk. I nynorskland hev me endelaus normering.

Fortener målfolk nynorsken? Mange mindretalsmål kann misunna alle resursane, lovvernet og brukartalet nynorsken hev. Likevel greider dei seg betre. Dei hev noko som altfor få målfolk hev – konsekvensanalytisk evna og sjølvtillit. Folkemålskarikaturen avløyste folkemålstanken i Noregs Mållag.

Mål og «møl»

Som eit avkjøme av uvêret kring nynorskupplæringi laga VG ein test med ei rad nynorskord, og denne testen var ikkje mindre nyfikin en at den mèd fekk ein viss gaum i nyhendebilætet.

Serleg ansande var det at styreleidaren i Språkrådet, Ottar Grepstad, i dette samanhanget hævda at feitleik er eit ord ingen har høyrt um, og at det heiter «fedme» på nynorsk. «Fedme» stend kje i nynorskordboki, må vita, og med mange liketydande ord som feitleik, feite og fite i nynorsk er det liten grunn til å triva til danske former det fyrste ein gjer.

Grepstad gav òg tokken av at alle ordi i denne testen var «møl» eller avaldra, men brorparten av deim er i røyndi i livande bruk i dag, ja, sume i bokmål dessmeir, og resten av ordi kunde med fyremun nyttast i eit rikt mål.

I staden for å kommunisera positive språkhaldningar, i dette tilfellet mot ordskatten vår, sér det ut til at Grepstad driv hets mot tradisjonell nynorsk, og dét er radt det same som han skuldar VG for å gjera andsynes nynorsken ålment med denne testen. Soleis tér Grepstad seg som ein laus kanon på dekk i Språkrådet, med ein personleg agenda og eit faglegt fåvit som ikkje er i tråd med uppgåva Språkrådet har: å verna um det norske målet og vyrdnaden for det.

Det er kje godt å sjå korleis VG kunde laga ein retteleg test utan å ty til vanskelege ord heller – ein test med gjengs ord hadde kje vore mykje til test. Med eit par undantak (serleg avløysarordi Språkrådet har laga) var VG-testen difor tolleg brukande.

Sermerkte nynorskord er kje kjernen i nynorsk, men utan dei sermerkte ordi er kje nynorsk lenger nynorsk, men ein ny versjon av bokmål. Ottast ein dei sermerkte nynorskordi, har ein difor mist den sjølvtrygge målkjensla som er fyresetnaden for god nynorsk.

Norskt Måldyrkingslag modar upp til å nytta sermerkte nynorskord der dei høver best og grannast til tanken ein vil bera fram. Målet dug kje utan.

Pedagogiske vanskar

Fyrrdagen fekk Kristin Halvorsen mange lastord frå målrørsla for det flest alle sér som ei varsla nedbyggjing av upplæringi i nynorsk i skulen. Um Halvorsen skal ha lastord for noko her, lyt det helst vera for at ho strøyer sand på eit illtevjande framlegg frå Utdaningsdirektoratet utan å kjenna nåstanken eller utan å gå ved at det ligg ein hund nedgraven einkvan staden. Men lat no SV-Kristin liggja.

Utdaningsdirektoratet har kome med eit framlegg der dei formelle kravi til kompetanse i sidemål (les: nynorsk) skal minskast, og den eigne karakteren i sidemål fell burt. Sér me på røyndi ute i skulen, er det so som so med kompetansen i upplæringi alt i dag. Når den eigne karakteren um so er fell burt, fell siste tildrivet til å gjera noko som helst med nynorskupplæringi burt, det mèd.

Kva dette fær å segja for nynorskkompetansen åt folk flest, er uvisst; alt i dag sér me mange tidlegare elevar som med handi på hjartat sver på at dei ikkje kann – og snaudt skynjar – nynorsk. Skilnaden er at dei no kjem til å kunna segja at denne kunnskapsskorten er i tråd med læreplanen i norsk!

Når ein ikkje lenger kann setja fyre at folk flest har grunnleggjande kompetanse i nynorsk, vert det vandt å halda uppe kravet um at nynorskbrukarar skal sjå nynorsk i møtet med statsorgani. Til det er byråkratiet for stort. Me kann soleis venta at næste stiget vert ei formell utholing av mållovi. Ikkje på dette umkvervet heller svarar røyndi i dag til dei formelle lovkravi, men mållovi har ingi sanksjonsråder, og då so.

Utdaningsdirektoratet ser soleis ut til å på eige tildriv føra ein målpolitikk som vil avskipa nynorsk som jamstelt offisielt mål i Noreg. I staden for å ta tak i dei pedagogiske problemi i undervisingi, vil direktoratet løysa floken ved å klyppa sund heile tråden.

Men har dei andsvaret åleine?

Eller kvifor kann dei i det heile koma med eit slikt vitlaust framlegg?

Jau, dei er ikkje åleine um vitløysa i statlege organ, og største andsvaret ligg fulla på Kulturdepartementet og Språkrådet. Det er dei tvo som styrer med sjølve nynorsken i statleg bunad, og Utdaningsdirektoratet kann ikkje anna en å ta fyre seg den nynorsken dei fær på bordet. Når offisiell nynorsk med virvaret sitt av former utan system og samanhang er vorten ei pedagogisk blautmyr som ingen korkje kjenner skyldnad til eller sér fyremunen i å fylgja, vert dei praktiske vanskane med å læra «normi» so store at det grensar mot løgje og toskeskap å freista låst som det ikkje er dette som er sjølve storvanden i nynorskupplæringi. Men det er det ikkje upp til Utdaningsdirektoratet å segja.

Det me saknar, er ei fast, tydeleg norm som staten nyttar og som elevane lærer, ikkje eit pseudolingvistiskt frigjeringseksperiment med valfrie former i aust og vest som longo har synt seg å ikkje fungera. Fær ein på plass ei slik norm, kann ein laga betre pedagogiske upplegg, og då har ein noko å slå i bordet med når Utdaningsdirektoratet tek lettaste vegen undan jobben sin.

Det gjev seg sjølv at ei slik norm ikkje kann vera eit bleikt avbrigde av bokmål, slik det vedtekne framlegget til ny nynorskrettskriving legg upp til. Dersom tanken med nynorsk vert redusera til ei liti lista med ord som er sereigne for nynorsk, og ein liten tabell med grammatiske former som vik av frå bokmål, slik at eit automatiskt umsetjingsprogram greider biffen, er legitimiteten til nynorsk som kulturarv og eige mål burte.

Det hjelp difor lite alt Håvard Øvregård og Noregs Mållag lirar av seg av i og for seg sers gode argument i striden mot direktoratet – røyndi byggjer ikkje upp under argumenti. Dei lyt byrja med grunnlaget for nynorsk:

• Ei fast, tydeleg norm for nynorsk som eit eige mål (ikkje «målform») på eigi tuft.
  

• Røynleg jamstelling med røynlege sanksjonsråder som gjer at staten lyt syta for å gje folk dei målrettane dei har krav på.

Då kjem resten so mykje lettare.

Norsk Årbok 2011

Norsk Årbok 2011 er i kjømdi.

Norsk Årbok er ei skrift til fremjing av høgnorskt mål. Fyrste rekkja kom ut 1920–39; andre rekkja kjem ut sidan 2005.

Norsk Årbok skal vera eit vegamot for folk som vil skriva på sjølvlitande norsk, og dei som vil lesa det. Boki skal taka upp ålment forvitnelege emne frå kultur, vitskap og samfund, og tena til uppkoma og utveksling av norske nemningar frå ulike umkverve, og til odling av norsk skrivekunnesta og målkultur i det heile.

Innehald:

• Ole Jakob Totland: Spelmannen
• Kristin Fridtun: Kjærleik gjer ikkje blind
• Per Esben Svelstad: Sapfo, Labé og lengten etter den elska; Sapfo: fragment 16; Louise Labé: Sonett XXII
• Liv Hatle: Aino Kallas; Aino Kallas: Gjesten
• Johannes Gjerdåker: Ord av Konfutse
• Håvard Tangen: Franz Liszt – klavermeisteren
• Asbjørn Aarnes: Dovrediktaren Ragnar Solberg
• Ragnar Solberg: Gamle sætre
• Arne Horge: Munkacsy
• Thorgeir Holm: Gamle versmål til nye visur
• Olav Gullvåg: Olav Nygard
• Henrik Rytter: Gjenom fallgarden
• Kristin Fridtun: Eit ord for alt
• Johannes Gjerdåker: Georgica av Vergil
• Johannes A. Dale: Stefan Zweig: Kvinna og landskapet
• Jon Todal: Gravferdi i Neiden
• Liv Hatle: Siiri Magga-Miettunen; Siiri Magga-Miettunen: Ætti, Giftarmålet, Grani
• Jan Steffen Larsen: Sunnmørsmålet og nynorsken
• Andreas Bjørkum: Jakob Sande – målbruken i dei tre fyrste diktsamlingane hans
• Arne Horge: Katalogen

Ukultur i Språkrådet

I stykket «Framleis uvisse om ‘tilrådd nynorsknorm’» i Nationen 26. september forsvarar direktøren i Språkrådet, Arnfinn Muruvik Vonen, vedtaket i Språkrådet um «tilrådd norm» ‒ ei halvoffisiell norm innanfor den nye og vide rettskrivingi, eller ein snikinnførd og ny læreboknormal som mange hev kalla det. Kulturdepartementet hev enno ikkje teke stilling til dette umstridde vedtaket.

Grunnen til vedtaket um «tilrådd norm» er lett å skyna ‒ den store valfridomen og formspriken i ny rettskriving er uleveleg. Språkrådet sannkjenner den store valfridomen i vedtaket um ny rettskriving på styremøtet 20. mai, der det heiter at ny rettskriving «balanserer godt den store talemåls- og skriftspråklege variasjonen som er særmerkt for nynorsk».

Men ein stor skriftspråkleg variasjon kann korkje sameinast med mandatet um «ei tydeleg, enkel og stram norm, utan sideformer» eller med prinsippet um «stabilitet» i nynorskrettskrivingi, prinsippet Stortinget slutta seg til. Difor må Språkrådet fastsetja ei «tilrådd norm» innanfor den nye og vide rettskrivingi.

Muruvik Vonen er derimot ikkje samd i at «tilrådd norm» er ein snikinnførd læreboknormal. Han lovar at statsorgan og lærebokforfattarar kann bruka den nye og vide rettskrivingi fullt ut, og at dei ikkje er bundne til å fylgja ei smal «tilrådd norm».

Bolken «Språkrådets tilrådde norm» i sakpapiri til styremøtet i Språkrådet 20. mai fortel derimot noko heilt anna, at «det kan vere nødvendig å avklare om nokon som er tilsett i statsforvaltninga, kan forpliktast til å følgje ei slik tilrådd norm». Her kjem det fram at Språkrådet hev ambisjonar um å binda statstilsette til å fylgja «tilrådd norm». At direktør Muruvik Vonen ikkje kjenner til dette, er vel ikkje heilt truverdigt?

Revestrikar i Språkrådet

Språkrådet gjeng i svar 21. september i Bergens Tidende endeleg ved at korkje Stortinget eller departementet vedtok å taka burt klammeformsystemet i nynorsk, men svarar ikkje på kvifor dei til no hev hevda det motsette. Svaret frå Språkrådet kann få oss til å tru at departementet avviste tidlegare rettskrivingsframlegg på grunn av framhaldet av klammeformsystemet. Det er på ingen måte rett.

Tvert um viste departementet atterhald då dei skreiv at «det kan verka som eit ambisiøst mål å laga ei tydeleg, enkel og stram norm for nynorsk, utan sideformer, slik styret i Språkrådet har vedteke». At styret i Språkrådet ikkje veit kva dei sjølve hev vedteke, er ikkje truverdigt.

Departementet avviste rettskrivingsframlegget sist gong, av di Språkrådet korkje kunde semjast um sjølve klammeformsystemet eller um kor stor valfridomen skulde vera i ei rettskriving utan klammeformer. Uvissa var for stor. Valfridomen og klammeformsystemet var ikkje vurderte i samanheng – nett som denne gongen òg.

Dette veit Språkrådet, for i bolken «Språkrådets tilrådde norm» i sakpapiri til styremøtet 20. mai heiter det at «nynorskrettskrivinga blir verande vid» og at «som skriftspråk er ikkje nynorsk tent med så vilkårleg utføring. Det vil ikkje vere heldig at det veks fram ein stor underskog av husnormer som ikkje er synlege eller tilgjengelege for omverda». Denne grunngjevingi for «tilrådd norm» tagde derimot Språkrådet opportunt um i tilrådingi til departementet, for denne sannkjenningi syner klårt at mandatet um «ei tydeleg, enkel og stram norm, utan sideformer» er brote.

Språkrådet grunngjev avslaget på innsyn med at «vi ser det slik at arbeidsdokument som er del av ein intern prosess, er til intern bruk».

Ei slik grunngjeving held ikkje når dei alt hev praktisert meirinnsyn i tilsvarande arbeidsdokument. Fyremålet med undantaket i offentleglovi er å verna arbeidsprosessen, ikkje å verna innehaldet i dokument etter eige tykke.

Språkrådet tvingar gjenom denne rettskrivingi med revestrikar og løyndehald, medan valfridomen i kjerneordtilfanget aukar mot kollaps. Dei ofrar nynorsken for skuld eigen prestisje og eige umdøme.

2012-normalen er klår til bruk, melder styrelem i Språkrådet

Kulturdepartementet godkjende ny rettskriving for nynorsk 22. september – 2012-normalen. Ho skal gjelda frå 1. august 2012, men ikkje alle er so tolmodige.

På nynorsk Wikipedia dryfter sume skribentar no innføringi av 2012-normalen. Ein skribent spør um ein skal taka i bruk ny rettskriving alt no. Styrelem i Språkrådet, Trond Trosterud, melder: «Det er ikkje noko i vegen for at vi som skribentar skal kunne ta henne i bruk allereie no».

Me kann difor slå fast at ny rettskriving, slik ho ligg fyre i innstillingi frå rettskrivingsnemndi, er den som gjeld frå 1. august 2012, utan nemnande handsaming eller endring av fagråd 3. Alle flagrante faglege mistak av rettskrivingsnemndi held soleis fram i 2012-normalen.