1920-åri var ei strid tid for samefolket her til lands, utsette som dei var for «fornorskingspolitikken» frå styremaktene. Men midt uppi dette tok Norsk Aarbok til norskt motmæle mot dei statlege åtgjerdene og synte at eit ekte nasjonalt huglag ikkje ynskjer å tyna andre folk, men hyser same godvildi andsynes framande tjoder som andsynes tjodi si eigi.
I år skal me æra minnet um dette og halda fram den vyrdelege tradisjonen i di me set på prent nokre stykke som dregst um ei onnor folkeferd som au laut tola ofseleg medferd frå styremaktene: rommani- eller taterfolket. Det er likevel ikkje tankar um skyldnad som er tildrivet attum dette tiltaket, men snarare det at den openlynde nasjonale tradisjonen enno liver i norskdomsrørsla og at det soleis finst mange skrivarar som er huga på slike emne.
Tvo av stykki i denne årgangen sér på rommanifolket som gruppa, medan eitt tek fyre seg eitt menne frå dette folket – Martin Johan Mathiassen Schou, fantelæraren, dei kalla – og tilhøvet hans til den norske æventyrskatten. Au andre stykke leikar innpå tatrane; me skal verta nærare kjende med Dagfinn Grønoset, som skreiv um «Tater-Milla» og andre småkorsfolk; og «Hardingfeleverket» hadde vore munleg tunnare utan Per spelemann, Fant-Karl og alle dei hine fêlekunstnarane som denne folkeferdi fostra.
Etter at den tyske tenkjaren Johann Gottfried Herder yrkte umgripet nationalismus ein gong uti 1770-åri, hev dei ymislege tankane og kraftene som kunde nytta dette namnet – og nasjons-namnet sjølv – til merke, sett djupe spor i mannesoga. På godt og vondt, kunde me segja, endå det er stor usemja um kor mykje det gode veg upp mot det vonde. Like stor usemja eller uvissa er det um kva som i røyndi gøymer seg attum dette namnet. Eigne røynslor er oftast avgjerande for kva fyredom som fer einom i hugen når ein høyrer dette namnet, og det store ordskiftet vert merkt av det: Det er sterke valdsverk frå fascisme og framandhat som stel yverskriftene. Men er det ikkje nett fyredomar mot det ukjende, som dei segjer er lytet ved nasjonalismen, som tér seg når ein vil setja alle dei tankestraumane i same bås, dei som hev lånt dette namnet?
Norsk Årbok ber eit namn med ein tydeleg tjodleg klang, og endå det stend klårt fyre oss som steller med boki, kva som ligg i namnet, kann det venteleg vekkja motstridande fyrestellingar hjå andre. Difyre kann det vera verdt å setja ord på det me tenkjer, ved høve.
Tenk globalt, men gjer det lokalt, er det eit slagord som segjer, og det er nett det som ligg attum norskdomen slik me sér han. Det det spyrst um her, er å bera fram sin skjerv og sin arv til verdskulturen. Det universelle finst i manneverdi berre i form av måtar å sjå det på, ikkje som ein ting i seg sjølv. Her kjem den nasjonale tradisjonen inn: Me vyrder det norske, ikkje av di det treng å vera betre en anna i eitt og alt, men av di det er ein sereigen lùt i det universelle, ein serskild måte å skoda det universelle på. Og få kann varda um arven beter en dei som hev ervt han. Det er kulturreisingi norskdomsrørsla stend for.
Inlägg
