lördag 12 december 2009

Meir um Norsk Årbok 2009

Frå fyreordet:

1920-åri var ei strid tid for samefolket her til lands, utsette som dei var for «fornorskingspolitikken» frå styremaktene. Men midt uppi dette tok Norsk Aarbok til norskt motmæle mot dei statlege åtgjerdene og synte at eit ekte nasjonalt huglag ikkje ynskjer å tyna andre folk, men hyser same godvildi andsynes framande tjoder som andsynes tjodi si eigi.

I år skal me æra minnet um dette og halda fram den vyrdelege tradisjonen i di me set på prent nokre stykke som dregst um ei onnor folkeferd som au laut tola ofseleg medferd frå styremaktene: rommani- eller taterfolket. Det er likevel ikkje tankar um skyldnad som er tildrivet attum dette tiltaket, men snarare det at den openlynde nasjonale tradisjonen enno liver i norskdomsrørsla og at det soleis finst mange skrivarar som er huga på slike emne.

Tvo av stykki i denne årgangen sér på rommanifolket som gruppa, medan eitt tek fyre seg eitt menne frå dette folket – Martin Johan Mathiassen Schou, fantelæraren, dei kalla – og tilhøvet hans til den norske æventyrskatten. Au andre stykke leikar innpå tatrane; me skal verta nærare kjende med Dagfinn Grønoset, som skreiv um «Tater-Milla» og andre småkorsfolk; og «Hardingfeleverket» hadde vore munleg tunnare utan Per spelemann, Fant-Karl og alle dei hine fêlekunstnarane som denne folkeferdi fostra.

Etter at den tyske tenkjaren Johann Gottfried Herder yrkte umgripet nationalismus ein gong uti 1770-åri, hev dei ymislege tankane og kraftene som kunde nytta dette namnet – og nasjons-namnet sjølv – til merke, sett djupe spor i mannesoga. På godt og vondt, kunde me segja, endå det er stor usemja um kor mykje det gode veg upp mot det vonde. Like stor usemja eller uvissa er det um kva som i røyndi gøymer seg attum dette namnet. Eigne røynslor er oftast avgjerande for kva fyredom som fer einom i hugen når ein høyrer dette namnet, og det store ordskiftet vert merkt av det: Det er sterke valdsverk frå fascisme og framandhat som stel yverskriftene. Men er det ikkje nett fyredomar mot det ukjende, som dei segjer er lytet ved nasjonalismen, som tér seg når ein vil setja alle dei tankestraumane i same bås, dei som hev lånt dette namnet?

Norsk Årbok ber eit namn med ein tydeleg tjodleg klang, og endå det stend klårt fyre oss som steller med boki, kva som ligg i namnet, kann det venteleg vekkja motstridande fyrestellingar hjå andre. Difyre kann det vera verdt å setja ord på det me tenkjer, ved høve.

Tenk globalt, men gjer det lokalt, er det eit slagord som segjer, og det er nett det som ligg attum norskdomen slik me sér han. Det det spyrst um her, er å bera fram sin skjerv og sin arv til verdskulturen. Det universelle finst i manneverdi berre i form av måtar å sjå det på, ikkje som ein ting i seg sjølv. Her kjem den nasjonale tradisjonen inn: Me vyrder det norske, ikkje av di det treng å vera betre en anna i eitt og alt, men av di det er ein sereigen lùt i det universelle, ein serskild måte å skoda det universelle på. Og få kann varda um arven beter en dei som hev ervt han. Det er kulturreisingi norskdomsrørsla stend for.

torsdag 10 december 2009

Norsk Årbok 2009

Norsk Årbok 2009 er i kjømdi.

Norsk Årbok er ei skrift til fremjing av høgnorskt mål. Fyrste rekkja kom ut 1920–39; andre rekkja kjem ut sidan 2005.


I år ærar Norsk Årbok minnet um den gongen årboki tok til motmæle mot «fornorskingspolitikken» samane vart utsette for. Det gjer me ved å setja på prent ei rad stykke som sviv um ei onnor folkeferd som hev vore råka av hard medferd frå styremaktene her til lands – rommanifolket. Elles er det som vanleg både unge og gamle skrivarar å finna i boki; me fær lesa um Dagfinn Grønoset, Hardingfeleverket, eit emne hjå Olav Aukrust, det livande målet mansk, og sumt anna.


Norsk Årbok skal vera eit vegamot for folk som vil skriva på sjølvlitande norsk, og dei som vil lesa det. Boki skal taka upp ålment forvitnelege emne frå kultur, vitskap og samfund, og tena til uppkoma og utveksling av norske nemningar frå ulike umkverve, og til odling av norsk skrivekunnesta og målkultur i det heile.


Innehald:

* Ole Jakob Totland: Forløysaren
* Marit Elisebet Totland: Eventyrforteljaren Martin Johan Mathiassen Schou
* Kristin Fridtun: Skalden som skreiv med øyrom
* Rolf Theil: Norsk romani
* Johannes Gjerdåker: Nokre dikt frå «Solrenning» av Olav Aukrust
* Thorgeir Holm: Eit langfarande folk
* Ole Jakob Totland: Røykjaren
* Jon Todal: Når er eit mål daudt?
* Andreas Bjørkum: Midlandsmålet
* Magne Myhren: Koss Hardingfeleverket vart til
* Kristin Fridtun: Hugleik på staur
* Ivar Kleiven: Langfantane på innstig
* Ole Jakob Totland: Makeleg makelaus


Innehaldet frå andre årgangar: Norsk Årbok på Mållekken